کنتاکتور (CONTACTOR)

از دیرباز انواع گوناگونی از کلیده ای صنعتی طراحی و تولید نموده است و در این راستا کمپانی های گوناگونی فعال می باشند از جمله زیمنس و اشنایدر به طور کل کنتاکتورها، کلید های الکترومغناطیسی می باشند، که یکی از مهم ترین اجزای مدارات برق صنعتی و قدرت همجون مدارهای قدرت و فرمان را تشکیل می دهند و در ساخت تابلوهای برق بسیار پرکاربرد هستند. کلید الکترومغناطیس ، قطع و وصل کننده ی مدارات قدرت می باشد که برای تحریک و انجام کار، از نیروی الکتریکی و مغناطیسی (Electromagnetic) یا خاصیت آهن ربایی بهره می برد. کلید های مختلف در صنعت برق، توسط نیروی محرک دستی، مدارات قدرت را قطع و وصل می کنند، در صورتی که کنتاکتور این عمل را توسط نیروی الکتریکی یا همان مدار فرمان انجام می دهد. به عبارت دیگر، کنتاکتور واسطی بین مدار قدرت و فرمان می باشد. موارد استفاده از کنتاکتورها امروزه در ماشین آلات صنعتی بسیار گسترده می باشد، چه بسا راه اندازی تجهیزات صنعتی و کنترل سیستم های اتوماسیون، بدون کنتاکتور میسر نخواهد بود، بنابراین کنتاکتور یکی از ملزومات اصلی درصنعت به شمار می رود.

مزایای استفاده از کنتاکتورها

1- کنترل و فرمان از راه دور توسط کنتاکتور اقتصادی تر و ایمنی تر است.

2- از خطرات ناشی از به راه افتادن دوباره ماشین هایی که در اثر قطع ناگهانی برق شبکه، از کار افتاده است، جلوگیری می کند.

3- کنتاکتور امکان قطع و وصل مصرف کننده ها را از چندین محل عملی می نماید.

4- امکان راه اندازی بصورت اتوماتیک مقدور است.

5- عمر مفید (تعداد دفعات قطع و وصل) کنتاکتور از کلید های دیگر بیشتر است.

6- قابلیت قطع و وصل زیر بار را دارد.

7- حفاظت دستگاه ها مناسب تر و مطمئن تر است.

نکته مهم: کنتاکتورها، به تنهایی هیچ نوع حفاظتی در مقابل جریان اضافه و اتصال کوتاه ندارند. بنابراین، باید برای این نوع حفاظت، در مدارات از بیمتال، کلید های حفاظتی و فیوز استفاده شود.

اجزای داخلی کنتاکتورها

قسمت های مختلف کنتاکتور عبارتند از:

1- محفظه یا قاب

2- پایه

3- قاب سیم پیچ

4- پوشش و حامل کنتاکت ها

5- آهن ربا

6- حلقه نگهدارنده هست ی آهنی ثابت

7- کنتاکت های ثابت

8- کنتاکت های متحرک

9- پیچ ترمینال

10- سیم پیچ

11- فنر

12- پوشش فوقانی

نحوه عملکرد کنتاکتور

همانطور که در شکل زیر می بینید، هسته آهنی E شکل که به هسته ثابت معروف است، داخل یک سیم پیچ قرار دارد. حتما همه شما می دانید که وقتی یک سیم پیچ را به دور یک هسته ی آهنی بپیچانید و دو سر این سیم پیچ را به یک منبع ولتاژ مثلا 220 وصل کنید، چه اتفاقی رخ می دهد. درست است، هسته ی آهنی به آهن ربا تبدیل خواهد شد که دو سر این سیم پیچ بر روی کنتاکتور با علایم A1 و A2 مشخص می شوند. این قسمت را مدار فرمان و محرک کنتاکتور می نامیم. در قسمت فوقانی یک هسته ی آهنی E شکل دیگری را مشاهده می کنیم که کنتاکت های قدرت بر روی آن نصب شده اند. این قسمت که به هسته ی متحرک معروف است، در شرایط عادی (خاموش) توسط فنر از هسته ی ثابت، جدا می ماند (شکل سمت چپ). حال، با اعمال ولتاژ به A1 و A2 (بوبین) کنتاکتور، هسته ی ثابت، آهن ربا شده و هسته ی متحرک را به سمت خود می کشد. بنابراین، کنتاکت های قدرت نیز به یکدیگر چسبیده و اتصال برقرار خواهد شد (شکل سمت راست).

مفهوم علایم و اعداد روی کنتاکتور

A1, A2: بوبین کنتاکتور یا قسمت فرمان دهنده سیم پیچ

1L1, 3L2, 5L3: در قسمت بالای کنتاکتور، مشخصه ی سه فاز ورودی می باشد.

2T1, 4T2, 6T3: در قسمت پایین کنتاکتور، مشخصه ی سه فاز خروجی می باشد.

NO, NC: نشان دهنده ی کنتاکت های باز و بسته ی فرمان می باشند.

اعداد 3 و 4: در کنتاکتور نشان دهنده ی دو سر کنتاکت باز (NO) می باشند.

اعداد 1 و 2، مشخصه ی کنتاکت بسته (NC) می باشند.

به دلیل اینکه در برخی از مدارات، احتمال استفاده از چندین کنتاکت باز و چندین کنتاکت بسته از کنتاکتور وجود دارد، قبل از اعداد گفته شده در بالا، شماره های دیگری قرار می دهند تا در نقشه های فرمان، بتوان آنها را از یکدیگر متمایز کرد. مانند 14-13, 24-23, 34-33 که همگی کنتاکت باز هستند. و شماره های 22-21, 32-31, 42-41 مشخصه ی کنتاکت بسته می باشند. البته تمام این کنتاکت ها برروی همه ی کنتاکتورها وجود ندارند، بلکه در صورت نیاز باید از کنتاکت های کمکی استفاده کرد.

مشخصات پلاک کنتاکتور

(Ith2): جریانی است که می تواند در شرایط عادی از کنتاکت های قدرت کنتاکتور و در زمان نامحدود بدون قطع عبور نماید.

(Ith1): جریانی است که با اتصال یک بار در هر هفته از کنتاکت های کنتاکتور بدون تاثیر در کارکرد کنتاکتور عبور نماید.

(Ith): جریانی است که با اتصال یک بار در هر هشت ساعت از کنتاکت های کنتاکتور بدون تاثیر در کارکرد کنتاکتور عبور نماید.

(Ie): جریان قابل تحمل برای کنتاکت های اصلی.

(Is): مقدار جریانی است که کنتاکت ها می توانند در زمان اتصال کوتاه تحمل نمایند.

(Ue): مقدار ماکزیمم ولتاژی است که کنتاکت های کنتاکتور در شرایط کار عادی می توانند تحمل نمایند.

انواع کنتاکتور و کاربرد آنها